Σήμερα που ανάβει ο Φανός της Γιτιάς, αξίζει νομίζω  ένα μικρό αφιέρωμα, είδος τιμής  στους ανθρώπους που οργάνωναν από τις αρχές του 20^ου αιώνα το Φανό , ο οποίος ανήκει στη χορεία των ιστορικών Φανών  της πόλης, με αδιάλειπτη παρουσία όλα τα χρόνια στην κοζανίτικη  αποκριάτικη σκηνή .

Ο Φανός  άναβε  πάντα στην ίδια ομώνυμη πλατεία, επί της οδού Γεωργίου Τιόλη, μπροστά από την ταβέρνα του Μήτσιου  Μανώλα και το μπακάλικο του Νίκου Λαδά από τη μια μεριά με το σπίτι του Κώστα Ντόλα από την άλλη.

Ως  παλιότερος  κορυφαίος τραγουδιστής του Φανού αναφέρεται ο Μαργαρίτης  Μαργαρίτης(1867-1968)  που πουλούσε κόκκινο χώμα. Μέχρι τα βαθιά του γεράματα, έσερνε το χορό στην αυλή του δεσποτικού το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα, στη Β Ανάσταση με το τραγούδι «Σήμερα κι άιντι Γιαννιό μου….». Ο ίδιος πάλι,  τ’ Αη Βασιλιού, τα Φώτα και τ’ Αη-Γιαννιού ζώνονταν τα κυπρά και τα κουδούνια  και μαζί με άλλους γίνονταν ρουγκατσιάρια  γυρνώντας στα σπίτια που γιόρταζαν.  Αργότερα, επί Δεσπότη Διονυσίου,  τα παιδιά του, Γιώργος (1898) και Στέργιος συνέχισαν όχι μόνο το έθιμο της Β’ Ανάστασης  αλλά διαδέχτηκαν  τον πατέρα τους και στην κορυφή του χορού στο Φανό της γειτονιάς τους, στη Γιτιά.  Πολύ καλοί τραγουδιστές και οι δυο, ο Γιώργος διαθέτοντας  πιο γλυκιά φωνή από το Στέργιο, το 1916-17, σε ηλικία μόλις 18 ετών τραγουδούσε  μέχρι και σε γιορτάσια, ενώ  ο Στέργιος συμμετείχε περισσότερο στο Φανό.  Τραγουδιστής  καλός  επίσης ήταν  και ο εγγονός του Στέργιου Μαργαρίτης, που έφερε το όνομα του, ο οποίος τραγουδούσε στο Φανό από το ‘80 και μετά, πριν γίνει παπάς. Από τους Μαργαρίτηδες  ως επικεφαλής αναφέρονται και ο Γιώργος-Μπένης  και ο Νίκος. Άλλοι  κορυφαίοι τραγουδιστές, συνομήλικοι των αδελφών Μαργαρίτη, ήταν ο Θύμιος  Καλημέρης και ο Νάννος  Καραμπόζας .

Προπολεμικά και μεταπολεμικά με τους τόσους καλλίφωνους που διέθεταν  κυριαρχούσε το τραγούδι  στο Φανό, γι’ αυτό και τα όργανα έκαναν αρκετά καθυστερημένα την εμφάνιση τους. Τα πρώτα χάλκινα ήρθαν το 1975 από το Μηλοχώρι  Πτολεμαίδας. Τα προηγούμενα όμως  χρόνια τοπικοί Κοζανίτες οργανοπαίχτες σαν το Μήτρο Μπήκα(Τζιόλα)  και το γιό του Μήτρο που έπαιζαν νταούλι και ζουρνά  μαζί με τον Μανώλη Καλαμπούκα που  έπαιζε επίσης νταούλι ανακατεύονταν στο Φανό μαζί με τις φωνές των τραγουδιστών την Κυριακή το βράδυ της Μεγάλης Αποκριάς.

Μεταπολεμικά ως βασικά μέλη του Φανού αναφέρονται  ο Νίκος και  Λεωνίδας Πλόσκας,  ο Τάκης  (Γάκης), ο Ναούμ’ς  και ο Κώστας Παφίλης, ο Κατσιαμάρκος , ο Μήτσος Μανώλας (Τσάρης),  ο Ζήσης Τσιτσέλης, ο Κώστας Γκουγκουβέλας, ο Γιώργος Χαλβατζής, ο Σάκης Σταυράκης (Γκατζαμήκας), ο Νίκος Καραμπόζας, ο Χάρης Μάρας , ο Τάκης και ο Νίκος Βαχτσεβάνος, ο Τάκης της Τζιάτζινας, ο Στέργιος Μαργαρίτης (Κατσαίος), ο Κόμπος Κων/νος, ο Νίκος Λαδάς,.

Ενεργά μέλη του Φανού πριν και μετά τον πόλεμο ήταν επίσης ο Κώστας Ντόλας και ο Γιώργος Παφίλης, οι γιοί  των οποίων Θύμιος και Αργύρης  αντίστοιχα αλλά κι ο εγγονός του Κώστα,  Γιώργος διετέλεσαν πρόεδροι του Φανού  για πολλά διαστήματα ο καθένας . Στις Απόκριες του 1956, ο Θύμιος Ντόλας θυμάται χαρακτηριστικά ότι αντί για φούντες με φιλουρίδια στόλισαν το Φανό με αφίσες του βουλευτή Γιώργου Βαρβούτη, που λίγες μέρες πριν, το Φεβρουάριο 1956, είχε εκλεγεί ανεξάρτητος βουλευτής Κοζάνης.

Στη δεκαετία του ‘50 ο Φανός της Γιτιάς  διέθετε μέχρι και ανεπίσημη ποδοσφαιρική ομάδα, στην οποία συμμετείχε και ο Λάζος Καλώτας, το αστέρι του Μακεδονικού  Κοζάνης εκείνης της περιόδου (1953-1958),  γέννημα –θρέμμα της Γιτιάς. Η ομάδα της Γιτιάς έδινε φιλικά παιχνίδια και με άλλες ομάδες,  μεταξύ των οποίων και με τις αντίστοιχες από τις γειτονιές του Αη –Δημήτρη και  τ’ Αλώνια.

Στη δεκαετία του ‘60 μάλιστα η Γιτιά διέθετε δυο ακόμα ομάδες: τη Μαύρη Θύελλα Γιτιάς (1966) και τον Π.Α.Ο. Γιτιάς  με  παίκτες  τους  Μάρα, Πλόσκα, Παφίλη, Τσιανάκα, Κοζιάκη, Καραγιάννη, Καραμπόζα, Τιάλιο, Καλέα, Σιαλβέρα, Νίκου, Μπέμπη.  Ο ΠΑΟ  Γιτιάς ιδρύθηκε το  1967 από τον Κώστα Στυλιανού  (τον παλιό μεγάλο ποδοσφαιριστή της Κοζάνης, γνωστό περισσότερο με το προσωνύμιο  “Κωνσταντούλης ο Αρχηγός”,  ο οποίος εκτελούσε πλέον χρέη μόνο προπονητή. Την  πρώτη χρονιά στον  ΠΑΟ αγωνίστηκε και ο Λάζος Καλώτας μαζί με τον Τηλέμαχο Σιούλα ενώ λίγο  αργότερα συμμετείχε σ’ αυτόν και ο Γιώργος Δράμαλης, ο οποίος στη συνέχεια και επί σειρά ετών αγωνίστηκε με την ομάδα της Κοζάνης  αναδεικνυόμενος σ’ έναν από τους πλέον  αξιόλογους ποδοσφαιριστές της εποχής.  Ο ΠΑΟ το καλοκαίρι του 1968 απορροφήθηκε από το Λασσάνη Κοζάνης, ο οποίος  με τη σειρά του, το 1978, τροφοδότησε την επανασύσταση  του Μακεδονικού.

Ο Φανός της Γιτιάς ήταν για πολλά χρόνια ανδροκρατούμενος.  Οι γυναίκες της γειτονιάς, όλες άριστες  νοικοκυρές στα παρασκήνια,  δε συνηθιζόταν  να βγαίνουν στο τζιαντέ, παρά προς το τέλος της δεκαετίας του ‘80 και μετά που έγινε ό Φανός Σύλλογος.

Ο Φανός της Γιτιάς άναψε και στην Κατοχή αλλά και επί Χούντας και πολλά χρόνια είχε την τύχη να έχει σταθερούς χορηγούς  τον Γιώργο Τόλιο, τον Τάκη Κοκκαλιάρη και τον Λιόνα (το Μαύρο), που  επιχορηγούσαν το Φανό  με σεβαστά για την εποχή ποσά.

Ευχαριστώ θερμά τον Δημήτρη Παφίλη, πρόεδρο του Φανού Γιτιάς για την ευγενή παραχώρηση του  φωτογραφικού αρχείου του Συλλόγου όπως και τους  Παναγιώτη Καλημέρη,  Θύμιο Ντόλα και  Αργύρη Παφίλη  για τις πληροφορίες που μου έδωσαν σχετικά με την ιστορία του Φανού. Τέλος  θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τους Κώστα Τσιώρα και Δημήτρη Κλείδη, μη κατοίκους  Γιτιάς, για τις πληροφορίες που μου παραχώρησαν από τα καταπληκτικά και  πολύ καλά ενημερωμένα αρχεία που διαθέτουν  σχετικά με την ιστορία του ποδοσφαίρου στην πόλη της Κοζάνης.

Φανή Φτάκα-Τσικριτζή